St-Aldegondis Kleine Spouwen

Maakte van 1971 tot 1976 deel uit van de fusiegemeente Spouwen. De oudste bewoningssporen klimmen op tot de Romeinse tijd. Kleine-Spouwen lag aan de heirbaan Tongeren-Nijmegen, en kende hierdoor een vrij belangrijke bebouwing, waarvan vondsten - onder meer een grafveld en een villa- getuigen. Het dorp, een vrije rijksheerlijkheid, behoort reeds vroeg toe aan de abdij van Munsterbilzen; het wordt sinds de 14de eeuw trouwens vaak Nonnespauwen genoemd.

De rijksvorstin-abdis bezat er de heerlijke rechten, onder voogdij van de graven van Loon, en vanaf 1366 de prinsbisschoppen van Luik. De heerlijkheid maakte deel uit van het ambt Bilzen, kwartier Loon, en ondanks het feit dat het een vrije rijksheerlijkheid was betaalde het belastingen, en viel, zeker in de 18de eeuw, onder het gezag van de drossaard van Bilzen. De schepenbank werd door de abdis van Munsterbilzen benoemd, en sprak Loons recht. Ze ging ten hoofde bij het Leenhof van Munsterbilzen, dat ook voor criminele zaken bevoegd was. Op kerkelijk gebied ressorteerde het dorp onder de Sint-Aldegondisparochie.

De kerk was een stichting van de abdij van Munsterbilzen, die het begevingsrecht en de tienden bezat. Traditioneel was Kleine-Spouwen een Haspengouws landbouwdorp, een aantal hoeven zijn trouwens nog steeds in bedrijf. Hiernaast ontstonden in recentere jaren een paar middelgrote, industriële bedrijven, onder meer een steenbakkerij. Het gebrek aan terwerkstelling in de 20ste eeuw hield het bevolkingsaantal laag. Ongeveer de helft van de actieve bevolking pendelt naar het Genkse industriegebied. De gemeente bestaat van oudsher uit twee entiteiten: het eigenlijke dorp, en het gehucht Berg, ten noorden hiervan. Waar op de Ferrariskaart (1771-1777) en in de Atlas van de Buurtwegen (1841-1845) deze kernen nog als duidelijk onderscheiden elementen worden ervaren, zijn zij sterk naar elkaar toegegroeid door de lintbebouwing van de laatste decennia, en door de aanleg van de N745 -verbinding Bilzen-Riemst, die de gemeente van het noordwesten naar het zuidoosten doorkruist- met de erbijhorende lintbebouwing.

Kleine-Spouwen is een straatdorp aan de belangrijkste as, de huidige J. Vandersandenstraat. Deze straat vormt, samen met de aan de noordzijde erop aansluitende Sint-Aldegondigsstraat en Troffelstraat, en de voormalige dreef naar Alden Biesen, het huidige Bosselaar, de oude kern van het dorp, die op de Ferrariskaart is terug te vinden. De oude kern van het gehucht Berg is de kruising van de huidige Keistraat met de Driesstraat.

Moderne kerk van circa 1960, die de oude kerk vervangt, in 1896 vergroot door architect M. Christiaens. Zij leunt aan bij de gotische toren uit de 14de eeuw. De plattegrond beschrijft een driebeukig schip van twee traveeën met ingebouwde westelijke toren, transept en koor van een rechte travee met vlakke sluiting. Baksteenbouw met afwerking van mergelsteen voor de hoekbanden. Bakstenen rondboogvensters. Gotische toren van mergelsteen, drie geledingen onder ingesnoerde naaldspits (leien). Geprofileerde, mergelstenen waterlijsten tussen de geledingen.

Een spitsboogvormig galmgat in elke zijde. Neogotisch portaal in een geprofileerde, hardstenen omlijsting. Bakstenen interieur, de beuken gescheiden door rondboogarcaden op hardstenen zuilen. Kruisribgewelven tussen rondboogvormige gordelbogen. Mobilair: beeld van Sint-Amandus, gepolychromeerd hout (16de eeuw); beeld van Sint-Aldegondis, gepolychromeerd hout (17de eeuw); beeld van Onze-Lieve-Vrouw met Kind, gepolychromeerd hout (18de eeuw). De toren van de Sint-Aldegondiskerk is beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de: historische waarde als stichting door de abdij van Munsterbilzen die het patronaatsrecht en de tienden van de Sint Aldegondiskerk bezat.

Historische waarde in casu architectuurhistorische waarde: van de gotische, mergelstenen toren uit de 14de eeuw met neogotische portaal in de westzijde, aansluitend bij een kerk van circa 1960.